Prawda chyba nigdy nie była specjalnie hołubiona, zwłaszcza przez - jak to się mówi - możnych tego świata - i to nawet nie dlatego, że musieli oni ukrywać przed światem rozmaite „wstydliwe zakątki” - chociaż oczywiście musieli - jakże by inaczej - ale przede wszystkim ze względu na niebezpieczeństwo zgorszenia. „Nic tak nie gorszy, jak prawda” - mawiał Stefan Kisielewski - a czy jest coś gorszego od zgorszenia? Od zgorszenia już nic gorszego być nie może; gorszycielowi lepiej byłoby przywiązać kamień młyński u szyi i zatopić w głębokościach morskich. Toteż w obawie przed zgorszeniem prawda na wszelki wypadek wypierana jest przez tak zwane „legendy”.

„Legendy” z prawdą nie mają nic wspólnego, są jakby jej namiastką, mniej więcej taką samą, jak sprawiedliwość społeczna jest namiastką zwyczajnej sprawiedliwości, a krzesło elektryczne namiastką zwyczajnego krzesła. Oczywiście legenda jest tylko namiastką, więc nie ma takiej wartości, jak prawda. Prawda bowiem, ze względu na swoją wartość nie wymaga specjalnej reklamy, podobnie jak chleb, czy benzyna, natomiast rozmaite namiastki, jak na przykład margaryna, bez reklamy w ogóle nie byłyby atrakcyjne. Można powiedzieć że i w przypadku legend o ich wartości rynkowej decyduje reklama. Z uwagi na to już w samej legendzie udział reklamy jest stosunkowo duży - niekiedy nawet decydujący. Dlatego też legendy bywają piękniejsze od prawdy, bardziej budujące moralnie, zaś legendarne postacie nabierają spiżowych właściwości - zwłaszcza, kiedy już nie żyją.

Z legendami żyjącymi bywa bowiem kłopot, że wygadują, a nawet wyrabiają rozmaite rzeczy, które często do legendarnego poziomu nie dorastają, przyprawiając wyznawców legend o poznawcze dysonanse. Tego kłopotu nie ma z nieboszczykami, a zwłaszcza - z NIEBOSZCZYKAMI, szczególnie kiedy z różnych powodów taki jeden z drugim nieboszczyk nadaje się na postać sztandarową. Legenda postaci sztandarowej jest konstruowana pod kątem użyteczności; chodzi o to, by jak najlepiej nadawała się do kłucia w oczy tych, których ma konfundować. Dlatego legendę trzeba przygotowywać bardzo starannie, a kiedy już zostanie przygotowana - pilnować, by nikt pod żadnym pozorem jej nie podważał. Nic tak bowiem nie szkodzi legendzie, jak ciągłe jej podważanie, zwłaszcza, gdy dokonywane jest w imię prawdy. Tymczasem prawda potrzebna jest dzisiaj jak psu piąta noga; żadnej użytecznej legendy zbudować się z niej nie da, bo do prawdy mogą odwoływać się wszyscy jednocześnie, w związku z czym nic konkretnego nikomu z tego przyjść nie może.

Dlatego dzisiaj nie tylko nikt nie jest już prawdy ciekawy, a jeśli nawet jest, to tę ciekawość, która skądinąd jest znana jako pierwszy stopień do piekła, jak najszybciej w sobie tłumi. Dzisiaj karierę robi pojęcie „polityka historyczna”, to znaczy - produkowanie legend w nadziei, że przy ich pomocy będzie można uzasadnić moralnie jakieś konkretne korzyści. W XIX wieku takie rzeczy też robiono - ale z mniejszą ostentacją, to znaczy - nikt nie chwalił się fałszowaniem prawdy w ramach „polityki historycznej”. Dzisiaj nikt już się tym nie krępuje i politykę historyczną uprawiają nie tylko przywódcy polityczni, ale również kandydaci na przywódców moralnych.

Głównym celem polityki historycznej jest oczywiście to, by w wytworzone w jej ramach legendy wszyscy wierzyli „powszechnie i bez zastrzeżeń” - tak, jak prof. Władysław Tatarkiewicz charakteryzował percepcję marksizmu-leninizmu w Związku Radzieckim. Do tego celu samo osłabienie ciekawości poznawania prawdy nie wystarcza. Prawda musi zostać napiętnowana jako objaw zgorszenia, a wszelkie próby jej ujawniania - surowo represjonowane nie tylko przez prawo, ale również - a może nawet przede wszystkim - jako szczególnie groźny występek moralny. W przeciwnym razie całą politykę historyczną może trafić szlag i - jak powiadał Franz Fiszer - „cały pogrzeb na nic”. Oczywiście pogrzeb, a właściwie POGRZEB nieboszczyka, a właściwie - NIEBOSZCZYKA.

W tym kontekście spiżowe słowa: poznajcie prawdę, a prawda was wyzwoli należałoby jak najszybciej zapomnieć. Trudność polega na tym, że zapomnieć ich, przynajmniej na razie, nie można, więc w tej sytuacji nie ma innego wyjścia, jak awansowanie legendy do rangi prawdy. To oczywiście ma swoje konsekwencje, bo ci wszyscy, którzy taki awans chociaż raz podżyrują, będą musieli już w nieskończoność żyrować każde kłamstwo, jakie trzeba będzie wyprodukować teraz i w przyszłości dla podtrzymania wiarygodności legendy. Ta przyszłość właśnie już nadeszła, a próby pogodzenia konieczności podtrzymywania legendy już nie tylko z solennym, patetycznym moralizanctwem, ale nawet - ratowaniem resztek wiarygodności - wywołują efekt groteskowy. To nawet odpowiada duchowi czasu, w którym chyba już niczego nie można traktować serio - a w tej sytuacji ludzie nabierają wątpliwości, czy spiżowe prawdy też nie są tylko legendami. W tej sytuacji również obawa przed zgorszeniem też traci na znaczeniu. Już nie ma się czego obawiać.