Już z okien samolotu, który z Paryża do Montrealu na końcowym odcinku leci wzdłuż rzeki Św. Wawrzyńca widać, jak bardzo rozlała na skutek wiosennych roztopów i uporczywych deszczów. Cóż dopiero, gdy na zaproszenie pana Marka, który jest drugim mechanikiem na holowniku w montrealskim porcie, wyruszamy na rzekę, by holować tankowiec „Lumen N”, przybywający właśnie do Montrealu po paliwo. Wprawdzie w Quebecu nie ma złóż ropy, ale za to w odległej prowincji Alberta są pokłady piasków bitumicznych. Z Alberty do Montrealu przeprowadzony jest rurociąg, z którego do ogromnych zbiorników przy nabrzeżu naftowym płynie ropa. Następnie tankowce kompanii Desgagnes ropę z Montrealu przewożą do rafinerii w Ottawie, skąd cysterny kolejowe i samochodowe rozwożą paliwa po całej Kanadzie. Właśnie jeden taki, pod nazwą „Espada Desgagnes”, stoi przy nabrzeżu i tankuje ropę. Holownik firmy „Ocean”, na który wprowadza nas pan Marek przy tankowcu wygląda jak pchełka, ale i on ma swoje zalety, o których nasz przewodnik szczegółowo nas informuje. W maszynowni są mianowicie dwa silniki Diesla, połączone wałami z dwiema śrubami, które mogą obracać się wokół własnej osi pod kątem 360 stopni, dzięki czemu holownik jest bardzo zwrotny. Pan Marek uruchamia silniki, by zademonstrować, jak pracują, ale za chwilę je wyłącza, bo jeszcze za wcześnie na spotkanie z tankowcem. Tedy wracamy na górę, witamy się z kapitanem, wymieniając zwyczajowe „enchante” - a towarzyszy nam marynarz - Meksykanin, który na wieść, że byliśmy w Meksyku, natychmiast się rozpromienia. Ten Meksykanin towarzyszy nam na holowniku z uprzejmości, bo zazwyczaj załoga jest dwuosobowa, to znaczy – kapitan i mechanik, ale jeśli na holowniku są pasażerowie, to musi być jeszcze jeden członek załogi. Tak mówią przepisy, no a przepisów – wiadomo... Za przyjście na holownik Meksykanin nie dostanie żadnych nadgodzin, więc robi to z uprzejmości wobec pana Marka. Wreszcie nadchodzi pora by rzucić cumy i ruszyć na spotkanie tankowca, który zresztą jest już widoczny na wezbranej rzece, która w tym miejscu ma co najmniej dwa kilometry szerokości. Oprócz „naszego” holownika od nabrzeża odrywa się i drugi – bo holowanie takiego tankowca wymaga obecności dwóch holowników. Po drodze, na prośbę pana Marka, siedzący na mostku na stanowisku dowodzenia kapitan, pokazuje nam na rzece „rock and rolla”, kilkakrotnie obracając holownikiem wokół własnej osi, bo wzbudza dodatkową falę na której się kołyszemy. Ale – najpierw obowiązek, potem przyjemności, więc w dwa holowniki dobijamy do burty tankowca, skąd marynarze rzucają rzutkę, do której Meksykanin doczepia grubą linę cumowniczą. Marynarze z tankowca ją przejmują i po chwili nasz holownik przyciska się do burty tankowca z przodu, drugi z tyłu i tak powoli płyniemy w stronę nabrzeża, podczas gdy kapitan rozmawia z pilotem, który z tankowca przekazuje holownikom polecenia. Wreszcie statek dochodzi do nabrzeża, czego nie widzimy, bo jesteśmy z drugiej strony, ale za to widzimy, jak z kluzy wysuwa się powoli ogromna kotwica i pogrąża się w wodzie, ale nie całkiem, bo widać szaklę, do której zaczepiony jest łańcuch. Kapitan wymienia z panem Markiem uwagi, czemu to tankowiec opuszcza kotwicę w miejscu, gdzie pod wodą przebiega rurociąg, ale zagadka szybko się wyjaśnia. Marynarze z tankowca również z lewej burty wypuszczają liny, którymi statek dociąga się do nabrzeża. Gdyby kotwica była na swoim miejscu, liny zaczepiłyby o jej łapy i pewnie by się zerwały. Zatem, kiedy już liny znalazły się na swoim miejscu, kotwica wędruje w górę i na tym manewry się kończą. Marynarze z tankowca rzucają linę cumowniczą, Meksykanin ją przejmuje i wracamy do miejsca postoju.

Nasi gospodarze w Montrealu starają się pokazać, jak pracują i jak się bawią. Następnego dnia uczestniczymy w „jajeczku”, to jest – wspólnym obiedzie dwóch grup polonijnych z Montrealu. Z przemówień obydwu prezesów można się domyślić, że doprowadzenie do wspólnego obiadu wymagało pewnych wysiłków dyplomatycznych, no ale liczy się efekt, więc również i ja, poproszony o powiedzenie kilku słów, wyrażam zadowolenie również z takiej formy integracji środowisk polonijnych, podkreślając, że Polska ogromnie zyskałaby na pojawieniu się w Kanadzie, a zwłaszcza – w Stanach Zjednoczonych – polskiego lobby politycznego, z którym wiążemy wielkie nadzieje, więc pozostaje mi tylko życzyć powodzenia na tej, wiem, że niełatwej, drodze. Niełatwej – bo i ja sam przez część tutejszych środowisk jestem uważany za postać „kontrowersyjną”, wskutek czego spotkania, jakie odbywałem z udziałem licznej publiczności, nie mogły odbyć się w polskiej bibliotece. Zrekompensowała mi jednak tę niedogodność wielka życzliwość Ojców Franciszkanów, którzy bez wahania udostępnili dla potrzeb tych spotkań sale parafialne. Niepodobna jednak nie zauważyć w związku z tym, że życie polonijne w Montrealu, podobnie zresztą, jak w innych miastach Kanady i USA, płynie dwutorowo; ośrodkiem jednego nurtu jest konsulat, a drugiego, który konsulatu może nie unika, ale ze względu na gromadzące się wokół niego towarzystwo odczuwa wobec niego pewną rezerwę – polskie parafie. Ciekawe, dlaczego placówki dyplomatyczne Rzeczypospolitej nadal wzbudzają nieufność wielu polonijnych działaczy, którzy mnóstwo rzeczy robią bezinteresownie. Kiedyś, to znaczy za komuny, było to bardziej zrozumiałe, bo jakże można było nie zachować nieufności, jeśli odpowiedzialnym za kontakty z Polonią urzędnikiem konsulatu w Nowym Jorku był oficer SB, późniejszy generał Sławomir Petelicki, co to – jak sam powiedział w jednym z wywiadów – wstąpił do SB, żeby spełniać dobre uczynki. Co to były za dobre uczynki – nawet nie śmiem się domyślać, ale cokolwiek by to nie było – również i ja odczuwałbym wobec takich kontaktów pewną rezerwę. No ale teraz, w 27 roku od sławnej transformacji ustrojowej i prawie dwóch latach „dobrej zmiany”? Z jednej strony powinno mnie to cieszyć, bo potwierdza to moją ulubioną teorię spiskową, według której Polską rządzą rotacyjnie trzy stronnictwa: Ruskie, Pruskie i Amerykańsko- Żydowskie, ale z drugiej strony mizerna to satysfakcja, skoro wskutek tego Polonia, mimo rozmaitych prób, przynajmniej w niektórych sprawach nie może przemówić jednym głosem?

Ale nie ma co narzekać; wszystko przed nami – również następne etapy podróży, w której kolejnym przystankiem będzie Ottawa, a potem największe skupisko Polaków w Kanadzie, czyli Toronto i Mississauga w prowincji Ontario – i tak dalej, przez Calgary i Edmonton, aż do Vancouver, skąd trzeba będzie ruszyć na południe, bo na zachodzie dalej już tylko Pacyfik.